ประวัติเกวียนไทย

"ประวัติเกวียนไทย"

เกวียน  เป็นยานพาหนะชนิดหนึ่งที่มีล้อเลื่อน อายุเก่าแก่ที่สุดในโลกที่ยังมีใช้อยู่จนถึงปัจจุบัน มี 2 ล้อ เคลื่อนที่ไปโดยใช้วัวหรือควายเทียมลากไป โดยปกติใช้ 2 ตัว ตามตำนานกล่าวว่า มนุษย์รู้จักใช้ล้อมาก่อน ยุคประวัติศาสตร์ ส่วนเกวียนที่เทียมสัตว์และรถศึกมีปรากฏแน่ชัดในสมัยกรีกและโรมัน

          ในสมัยสุโขทัย ซึ่งถือว่าเป็นยุคต้นของไทย มีวรรณคดี พงศาวดารหลายเรื่องที่กล่าวถึงเกวียน เช่นใน เรื่องพระร่วงส่งส่วยน้ำ คนไทยได้ใช้เกวียนบรรทุกส่วยไปบรรณาการขอมผู้มีอำนาจ

          ในสมัยหลัง ๆ สมุหเทศาภิบาลใช้   "เกวียนด่าน"   เดินทางจากอุบลราชธานีมายังกรุงเทพฯ   โดยนั่ง เกวียนคันหนึ่งมาแล้วเปลี่ยนนั่งคันใหม่ต่อกันเป็นทอด ๆ

          ในสมัยที่ยังไม่มีรถยนต์ใช้ในการไปตรวจราชการท้องที่ของข้าราชการ   ได้ใช้ส่วนกลางของเกวียน เป็นที่นอน ใช้ส่วนหน้าเป็นโต๊ะเขียนหนังสือ ใช้ใต้ถุนเกวียนเป็นที่หุงหาอาหาร

          เกวียนแบ่งเป็น 2 ชนิดคือ เกวียนเทียมวัวและเทียมควาย เกวียนเทียมวัวจะเตี้ยกว่า ทางภาคใต้จะนิยม ใช้ควายเทียมเกวียน ส่วนภาคเหนือนิยมใช้วัวเทียม

          ในสมัยรัชกาลที่ 5 จึงได้ตรากฎข้อบังคับเพื่อใช้ควบคุมการใช้เกวียนนี้ขึ้น จึงนับว่าเป็นกฎหมายฉบับ แรกว่าด้วยการใช้เกวียน แต่มีผลบังคับเฉพาะจังหวัดเชียงใหม่ ต่อมารัชกาลที่ 6 ได้ทรงดำริว่าขนาดของล้อ เกวียนกว้างเท่ากันทั่วราชอาณาจักร

          พ.ศ.2460 กำหนดให้ล้อเลื่อนทุกชนิดในเขตพระนครต้องจดทะเบียนรับใบอนุญาตขับขี่ทุก ๆ ปี ครั้น หลังการเปลี่ยนแปลงการปกครองมาเป็นระบอบประชาธิปไตย ได้มีประกาศพระราชบัญญัติล้อเลื่อน พ.ศ. 2478 กำหนดให้เก็บค่าจดทะเบียนเกวียน เล่มละ 1 บาท นับตั้งแต่เริ่มใช้จนชั่วอายุเกวียน และผ่อนผันให้ผู้ ขับขี่เกวียนไม่ต้องมีใบอนุญาตขับขี่และนับตั้งแต่นั้นมาก็มิได้มีพระราชบัญญัติเกี่ยวกับเกวียนอีกเลย

ล้อ(เกวียน) น่าจะอยู่กับภูมิภาคนี้ อย่างน้อยพันก่วาปีในกรุงราชคฤห์ มีร่องรอย ล้อเกวียน บาดลึกลง ในเนื้อหิน

พุทธศาสนา ที่เข้ามา น่าจะเอาความรู้ต่างๆมาด้วยสภาพ ภูมิประเทศ ล้านนา เป็น ที่ราบในหุบ เขา

เกวียน แต่ละ แห่ง พัฒนาต่างกัน เชียงราย จะเบา เล็กกว่าและเป็นเทคนิค ของช่างเกวียน แต่ละ สกุลด้วย

.....ครั้งที่ดินแดนล้านนายังอุดมสมบูรณ์ไปด้วยป่าไม้นาๆพันธุ์ฝนฟ้าก็ตกต้องตามฤดูกาล อาชีพ ของชาวล้านนาในครั้งกระนั้นคืออาชีพเกษตรกรรม การขนผลผลิตจากเรือกสวนไร่นามาเก็บไว้ยังบ้านนั้นชาวล้านนาสมัยกึ่งศตวรรษ ใช้ยานพาหนะชนิดหนึ่งเรียกว่า " ล้องัว " ล้องัว ของชาวล้านนามีลักณะเตี้ย กว้าง แข็งแรง ไม่บอบบาง อ่อนช้อยเหมือนเกวียนแบบภาคกลาง และอีสาน ส่วนประกอบของ ล้องัวมีดังนี้
" แว่นล้อ" (กงเกวียน) มี " ดุมล้อ" ซึ่งทำจากไม้เนื้อแข็ง คือไม้ประดู่กลึงให้สวยงาม เป็นจุดศูนย์กลางแผ่ด้วย ซี่ล้อ (กำเกวียน) ทำจากไม้สักจำนวน 16 ซี่ แว่นล้อ นี้จะมี " ขวักล้อ" (ฝักมะขาม) ซึ่งทำจากไม้สักเป็นรูปโค้ง เรียงต่อกันเป็นวงกลม จำนวน 8 ท่อน ยึดติดกันด้วยเดือยแล้วรัดให้แน่นด้วยเหล็กแผ่นบางรูปวงกลมขนาดพอดีกับแว่น แว่นล้อ หนาประมาณ 1 ส่วน 2 เซนติเมตร แว่นล้อสองวงยึดติดกันด้วย " แก๋นล้อ " (เพลา) ซึ่งเป็นเหล็กยาว ตัน เส้นผ่าศูนย์กลาง 1 เศษ 1 ส่วน 2 นิ้วมี " แซ่ " (สลัก,ลิ่ม)ฝังติดสองหัวของ แก๋นล้อ ที่โผล่มาจาก ดุมล้อ มีคำพังเพยแบบล้านนาบทหนึ่งกล่าวเปรียบเปรยไว้อย่างน่าฟังเกียวกับ แก๋นล้อ ว่า " จะซื้อล้อหื้อก้มผ่อแก๋น จะเลือกผู้แทนหื้อแหงนผ่อหน้า "
แก๋นล้อ นี้จะสอดเข้าไปใต้ " กะหลก " (กะโปก) ที่ทำจากไม้เนื้อแข็งคือ ไม้ชิงชัน เซาะร่องยาวเพื่อเก็บ แก๋นล้อ ให้มั่นคง แก๋นล้อ กับ กะหลก จะยึดติดกันอย่างมั่นคงด้วยเหล็ก สกรู น๊อต ที่เจาะผ่าน แก๋นล้อ ไปทะลุ กะหลก
" กันจั๊ก " (ทูบ) ทำจากไม้ชิงชัน มีลักษณะคล้ายตัว V วางพาด กะหลก และมี " กุ๊มจ๊าง " แปลว่าแท่นช้าง ซึ่งทำจากไม้ชิงชันแช่นกัน มีความยาวกว่า กะหลก ข้างละ 1 ฟุต ทับ กันจั๊ก อีกชั้นหนึ่งระหว่าง กะหลก กับ กุ๊มจ๊าง ก็จะมีเหล็ก สกรู น๊อต ยึดติดกันให้มั่นคงเช่นกัน ส่วนหัวของ กันจั๊ก จะมี " กันคอ " (แอก) วางพาดขวางอยู่ยึดติดกันด้วยเหล็ก สกรู น๊อต มัดด้วยเชือกที่ฟั่นจากหนังวัว ควาย อีกรอบหนึ่ง กันคอ จะเจาะรูสองรูที่ปลายไม้ทั้งสอง เพื่อใช้ไม้ " หลักคอ " (ลูกแอก)เสียบส่วนคอของวัว จะสอดอยู่ระหว่าง หลักคอ โดยมี " สายอก " (ทามรัดคอ)ซึ่งทำจากเชือกถักคล้อง หลักคอ อันหนึ่ง อ้อมผ่านใต้คอวัว แล้วมาคล้อง หลักคอ อีกอันหนึ่ง เป็นการตรึงคอวัวให้อยู่กับ กันคอ อย่างมั่นคง ช่วงก่อนจะถึง " เฮือนล้อ " (โครงเกวียน) จะมีกล่องไม้รูปสี่เหลี่ยมคางหมู เรียกว่า " ตู้ล้อ " ติดบานพับเปิด ปิดได้ ประโยชน์ใช้สอยคือเป็นที่เก็บข้าวของจิปาถะในการเดินทางเช่น ห่อข้าว หมาก เมี่ยง บุหรี่ เป็นต้น
" เฮือนล้อ " (โครงเกวียน) คือ โครงไม้สี่เหลี่ยมมี " ไม้ซี่เฮือนล้อ "(ไม้เสากง) ติดห่างๆ กัน เพื่อให้โปร่ง จะมีส่วนที่ยาวกว่าแล้วปาดปลายเป็นรูปใบดาบที่เรียกว่า " เดี่ยวซี่ " เฮือนล้อ จะเป็นส่วนที่ได้รับการตกแต่งให้สวยงาม มี " ตาดหน้า" (ไม้กั้นด้านหน้า) ทำจากแผ่นไม้ขนาดใหญ่รูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ประดับลวดลายให้ลึกลงไป ด้วยสิ่วเป็นลายเส้น เป็นศิลปะแบบพื้นบ้านล้านนา
ลวดลายที่นิยมทำกันมีหลายแบบ เช่น ลายหม้อน้ำมีไม้เลื้อยตามคติพุทธศานาดั้งเดิม เรียกว่า " ปูรณฆฎ หรือ ปูรณกลศ " ซึ่งแสดงถึงสัญลักษณ์ชีวิตและการสร้างสรรค์ลวดลายนาคประกอบ อกไม้ โดยทำเป็นรูปนาค 2 ตัวเลื้อยลงด้านล่างหันหน้าเข้าหากันนิยมติดประจกเงาวงกลม ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 2 นิ้ว ติดอยู่ 2 วง ด้านหลังของ เฮือนล้อ จะมี " ตาดหลัง " หรือ ตาดจ๊าง (ไม้กั้นด้านหลัง) ตรงกลางทำเป็นแผ่นไม้รูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าแกะสลักรูปนูนต่ำรูปช้างซึ่งยุคแรกจะทำเป็นรูปช้างด้านข้างหนึ่งตัวกำลังเดินหันหน้าเข้าหากัน ใช้งวงชูพานคล้ายรัฐธรรมนูญ
ระหว่างส่วนปลายของ กันจั๊ก และ ตาดหลัง , ตาดจ๊าง จะมีแผ่นไม้ที่สวยงามอีกแผ่นหนึ่งคั่นอยู่ เรียกว่า " โก่งกิ้ว " เป็นแผ่นไม้รูปสี่เหลี่ยมคางหมู ส่วนล่างของ โก่งกิ้ว จะปาดเป็นรูปโค้งคล้ายสาหร่ายรวงผิ้ง ลวดลายของ โก่งกิ๊ว ใช้สิ่ว ตอกเป็นลายเส้น รูปนาคสองตัว เลื้อยหันหลังเกี่ยวหางกันมีลวดลายประกอบ เหนือหัวของนาคทั้งสองตัวจะติดกระจกเงารูปวงกลมเช่นเดียวกับ ตาดหน้า
ลวดลายทั้งหมดคือ " ตาดหน้า " ตาดหลังหรือ " ตาดจ๊าง" และ โก่งกิ๊ว ระบายด้วยสีน้ำมัน สีฉูดฉาดด้วยฝีมือช่างพื้นบ้าน ดูซื่อๆ แต่มีความงามแอบแฝงอยู่.......
...........ปัจจุบัน " ล้องัว " ได้สูญหายไปจากวิถีชีวิตของชาวล้านนาไปแล้ว เพราะล้านนาวันนี้ ไม่ใช่ดินแดนเขียวขจีไปด้วยพืชพันธุ์ธัญญาหาร แต่เป็นดินแดนที่กำลังก้าวสู่เขตอุตสาหกรรม ทุกสิ่งทุกอย่างต้องเร่งรีบ เน้นปริมาณ " ล้องัว" จึงถูกกว้านซื้อเข้าสู่ร้านขายของเก่าเพื่อให้เจ้าของโรงแรม ร้านอาหาร ซื้อไปประดับบริเวรสนามหญ้า หรือไม่ก็ถอดส่วนประกอบ " ล้องัว " ออกเป็นชิ้นๆ " แว่นล้อ " ถูกนำไปทำเป็นรั้วของร้านประเภทแอนทีค เพราะดูแล้วเขาว่า มันเป็นศิลป์ดี....

เกวียนเป็นพาหนะที่สำคัญที่สุดในการเดินทางและบรรทุกสิ่งของตั้งแต่สมัยโบราณ  หรือแม้กระทั่งสมัยปัจจุบัน  เกวียนก็ยังเป็นปัจจัยสำคัญในการเดินทางของชาวชนบทอันเป็นท้องถิ่นช่วงการคมนาคมยังหาความสะดวกได้ยาก  ทั้งนี้  เพราะเกวียนสามารถใช้บรรทุกหรือเป็นพาหนะเดินทางได้แม้แต่ในผิวถนนที่ขรุขระหรือ  ถนนที่เต็มไปด้วยโคลนตม  ซึ่งรถยนต์ไม่สามารถจะผ่านไปได้

วิธีการผลิต  การทำเกวียนเป็นศิลปะทางช่างที่ต้องใช้ผู้ที่มีความชำนาญสูง  ต้องอาศัยทักษะแห่งการฝึกฝนมาก  ประวัติและวิธีการผลิต  มีความเป็นมาและวิธีการอย่างใดนั้น  ไม่มีการบันทึกไว้เป็นหลักฐานที่แน่นอน  แต่อาศัยข้อมูลจากผู้สูงอายุและผู้มีประสบการณ์  ตลอดจนทักษะในการผลิตหลายท่าน  จึงสามารถนำข้อมูลต่าง  ๆ  มากล่าวในที่นี่ได้

ลักษณะการใช้งาน  เกวียนเป็นพาหนะที่มีหลักการทำงาน  คือ  อาศัยกำลังลากจากโคนหรือกระบือ  สามารถเลื่อนไปข้างหน้าได้อย่างสะดวก  โดยล้อเลื่อนทั้งสองข้าง  หน้าที่และอุปกรณ์ที่สำคัญ  มีดังต่อไปนี้

                1.  หอระพี  ทำด้วยไม้เนื้อแข็ง  มีหน้าที่รับน้ำหนักการบรรทุกมากที่สุด  ที่ปลายทั้งสองด้านเจาะรูเพื่อนำ  “ไลเกวียน”  หรือ  “คยเกวียน”  หรือ  โพล่งของเกวียนต่อไป

                2.  ไม้โทก  มี  2  อัน  คือ  ไม้โทกด้านซ้ายและไม้โทกด้านขวา  เป็นส่วนที่ยาวที่สุด  ทำด้วยไม้เนื้อแข็งยาวประมาณ  4-5  เมตร

                3.  ไม้แพด  มี  2  อัน  คือ  ไม้แพดด้านซ้ายและไม้แพดด้านขวา  เป็นส่วนที่ยาวที่สุด  ทำด้วยไม้เนื้อแข็งยาวประมาณ  4-5  เมตร

                4.  ไม้ขวางทาง  มี  2  อัน  คือ  ไม้ขวางทางด้านหน้าและไม้ขวางทางด้านหลัง  ไม้ขวางทางด้านหน้าอยู่ต่อจาก  “ซานเกวียน”  ส่วนไม้ขวางทางด้านหลังเป็นส่วนที่อยู่หลังสุดของเกวียนเมื่อนำไม้แพดและไม้ขวางทางต่อเข้าด้วยกันจะเป็นส่วนที่ทำให้เกวียนมีรูปลักษณะ  เป็นสี่เหลี่ยมซึ่งอยู่ส่วนหลังของผู้ขับและโคเทียม

                5.  ไม้หัวเต่า  มี  2  อัน  คือ  ไม้หัวเต่าหน้าและไม้หัวเต่าหลัง  เป็นส่วนที่อยู่เหนือไม้ขวางทางทั้งหน้า – หลัง  ความยาวขึ้นอยู่กับระยะห่างของไม้โทกทั้งซ้าย  -  ขวา  แต่มีขนาดยาวกว่าด้านละ  10  ซม.  เป็นรูป              คล้ายคมแฝกที่ปลายทั้งสองข้างกลึงเป็นรูปคล้ายดอกบ้วตูม

                6.  ดุม  มี  2  ข้าง   คือ  ดุมข้างซ้าย  -  ขวา  ความยาวประมาณ  50-70%  ซม.  หรือเท่ากับระยะห่างระหว่างไม้โทกกับไม้แพดทั้งซ้าย - ขวา  ตรงจุดกึ่งกลางของพื้นที่ตัดจะเจาะรูจนทะลุถึงกันได้  เพื่อไว้สำหรับใส่เพลาหรือไลเกวียนหรือคยเกวียน  ประมาณ  1-1”

                7.  ไลเกวียนหรือคยเกวียนหรือเพลาเกวียน  เป็นไม้ที่กลึงจนกลมและมีผิดละเอียดเส้นผ่าศูนย์กลางเล็กกว่า  ของรูที่เจาะดุมเล็กน้อย  ไลเกวียนเป็นไม้ที่สอดผ่านดุมไปยังไม้โทกและไม้แพด  ซึ่งเจาะรูกลม  เท่ากับรูดุม  ลึกประมาณ  1-2”  ไลเกวียนมีจำนวน  2  อัน  เท่ากับจำนวนดุม   การประกอบทำลักษณะเดียวกันทั้งข้างซ้าย – ขวา

                8.  ตีนเกวียนหรือล้อเกวียนทำด้วยไม้เนื้อแข็ง  มี  4  กีบต่อกันเข้าเป็นรูปวงกลม  มี  “กำเกวียน”  ซึ่งทำหน้าที่เหมือนซี่เกวียนเชื่อมต่อระหว่างตีนเกวียนกับดุมเกวียน

                9.  กำเกวียน  ทำด้วยไม้เนื้อแข็ง  ความยาวมากกว่าระยะทางระหว่างตีนเกวียนกับดุมเกวียนเล็กน้อย เป็นไม้รูปสี่เหลี่ยมมีจำนวนข้างละ  16  อัน  รวม  32  อัน

                10.  ชานเกวียน  เป็นพื้นไม้กระดานอยู่ส่วนแหลมของไม้โทก  คืออยู่ต่อจากไม้หัวเต่าไปส่วนหลัง  ความยาวประมาณ  1  เมตร

                11.  ไม้คั่นเกวียน  มี  3  อัน  ไม้คั่นหน้า, ไม้คั่นกลางและไม้คั่นหลังมีความยาวเท่ากับระยะห่างระหว่างไม้โทกทั้งซ้าย – ขวา  มีหน้าที่คล้ายตงบ้าน  คือรองรับน้ำหนักบรรทุกเหมือนตทอระนี
                 12.  แอก  เป็นขนาดยาวเท่ากับความยาวของไม้ขวางทาง  ตรงจุดกึ่งกลางต้นบันทำเป็นรูปคล้าย  “หนอกวัว”  ด้านล่างเจาะรู  1-1”  ไว้สำหรับใส่ไม้คำหัว
                13.  ไม้ค้ำหัว  เป็นไม้ความยาวประมาณ  20  เซนติเมตร  1-1”  ส่วนล่างทำเป็นรูปตัว  วาย  (Y)  เพื่อคาบกับ  “โม๊ะ”

                14.  โม๊ะ  เป็นไม้ลักษณะคล้ายส่วนบนด้านหน้ารของอานม้า  ขนาดเท่ากับรอบประกบด้านหน้าของไม้โทก  โม๊ะมีไว้เพื่อรองรับน้ำหนักของเอก  โดยผ่านทางไม้ค้ำหัว

 3.  อุปกรณ์การผลิต

                การผลิตเกวียนเป็นงานที่ต้องอาศัยกำลังคนไม่น้อยกว่า  3  คนขึ้นไปร่วมกันทำ  แต่ละคนต้องมีความรู้และทักษะดี  รู้จักขั้นตอนก่อนหลัง  รู้จักใช้อุปกรณ์ต่าง  ๆ  เท่าที่จำเป็นในการผลิตวัสดุอุปกรณ์ที่จำเป็นและสำคัญในการผลิคคือ

                3.1  ไม้ส่วนมากเป็นไม้เนื้อแข็ง  เช่น  ไม้เต็ง  ไม้ประดู่  เป็นต้น  โดยเฉพาะไม้โทกตินเกวียน  และกำเกวียน  จะใช้ไม้อย่างอื่นมิได้

3.2  เหล็กเหลี่ยมหรือเหล็กกลึง  เป็นอุปกรณ์การกลึงในสมัยโบราณที่มีคุณภาพของงานดียิ่ง  ลักษณะเป็นเหล็กซึ่งตีให้แบนใส่ด้ามขนาดพอเหมาะ

3.3  สิ่วเจาะ  สำหรับเจาะรู  โดยพูดไปแล้วการทำเกวียนจะไม่ใช่เหล็กตะปูเลย  แต่จะอาศัยกรรมวิธีอื่นที่ทำให้เกวียนหนาแน่น  ซึ่งจะกล่าวได้ต่อไปนี้

3.4  วัสดุอุปกรณ์ประกอบอื่น  ๆ  หวาย  เชือก  น้ำมันยาง  ฯลฯ

 4.  ขั้นตอนและวิธีการผลิต

                ขั้นตอนในการผลิตแต่ละครั้ง  ช่างซึ่งมีความชำนาญไม่เหมือนกันจะผลิตด้วยขั้นตอน  ที่แตกต่างกัน  ในที่นี้จะกล่าวถึงขั้นตอนการผลิตของนายมอญ  สุขรี  อายุ  72  ปี  มีประสบการณ์มาประมาณ  50  ปี  ซึ่งขั้นตอนในการผลิตตามลำดับก่อนหลังดังนี้

                4.1  ไลไม้โทก  คือ  ขั้นตอนแรกในการเริ่มทำเกวียน  การโกโมกหรือไลไม้โทก  หมายถึง  การตัดรูปทรงของไม้โทกให้ส่วนด้านหน้าประกอบกัน  และช่วงจากจุด  “ไม้คั่นหน้า”  ไปด้านหลังขยายออก  กรรมวิธีนี้จะทำได้ก็ต่อเมื่อไม้ที่นำมาทำนั้น  ต้องมีเนื้อไม้ที่ดิบอยู่และต้องทำให้การขยายออกหรือแคบเข้าด้วยความใจเย็น  จะใจร้อนไม่ได้  เพราะจะทำให้ไม้แตกหรือหักได้

                4.2  เสี่ยนดุม  คือการกลึงดุมให้มีรูปทรงคล้าย  “เต้าแคน”  วิธีการเสียนหรือกลึงมีกรรมวิธีคือเจาะรูตรงจุดกึ่งกลางของท่อนไม้  ซึ่งตกแต่งรูปทรงให้มีรูปทรงใกล้เคียงกับดุมที่ต้องการด้วยขวาน  การเจาะโดยทั่วไปจะใช้สว่านมือหรือที่ช่างเรียกว่า  “สว่าน”  (คย)  หมู”  เจาะจนทะลุได้ถึงกันได้  เมื่อเจาะรูเสร็จแล้วใช้เชือกมัดเกี้ยวท่อนดุม  แล้วอีกปลายด้านหนึ่งของเชือกไปมัดเกี้ยวกับไม้ซึ่งตั้งอยู่บนหลัก  2  หลัก  (ลักษณะเหมือนรูปตัว  H)  โดยอุปกรณ์ส่วนนี้เมื่อหมุนแกนไม้ด้านที่อยู่บนหลักแล้วจะทำให้ท่อนดุมที่ต้องการ  ใช้วิธีการนี้กับท่อนดุมทั้งซ้ายและขวาเมื่อกลึงเสร็จจะต้องเจาะรู  “เข้ากำ”  รอบตัวดุม  16  รู  โดยใช้สิ่วเจาะรูสำหรับ  “เข้ากำ”  นี้ต้องให้มีขนาดเดียวกันให้มากที่สุด

                4.3  ทำไม้กำเกวียน  คือ  การทำไม้รูปสี่เหลี่ยมขนาดส่วนที่จะตอกเข้าดุมเท่ากับรูที่จะไว้ส่วนปลายอีกด้านทำให้โตกว่าเล็กน้อย  เมื่อนำมาตอกเข้ากับดุมนั้นก่อนตอกเข้าควรใส่  “เข้ากำ”  นี้จะต้องให้มีขนาดเดียวกันให้มากที่สุด

                4.4  เข้าตีน  คือ  กรรมวิธีการนำเอาไม้เนื้อแข็งมาทำรูปส่วนโค้งเหมือนฝักมะขาม  4  ท่อน  หรือที่ช่างเรียกว่ากีบ  มาต่อกันเข้าเป็นรูปวงกลม  โดยอาศัยรอยบากตัวผู้และตัวเมีย  (ดูรูป)  แล้วตกแต่งให้เป็นรูปวงกลม  เมื่อได้รูปวงกลมแล้วทำดุมที่เข้ากำไว้แล้วมาวางโดยให้ดุมอยู่จุดศูนย์กลางวงกลมใช้ดินสอขีดตำแหน่งของกำด้านที่จะเข้ากับตีน  แล้วถอดคืนแต่ละท่อนออกมาเจาะรูให้มีขนาดเท่ากับขนาดกำในแต่ละจุดทั้ง  16  กำ  เมื่อเจาะเสร็จแล้วก็นำแต่ละท่อนมาประกอบเข้าตามตำแหน่งเดิมทาน้ำยางตรงรอยต่อจะจุด  “เจ้ากำ”  จะทำให้มีความหนาแน่นมากขึ้น  จะได้ตีนเกวียนหรือลังเกวียนตามต้องการ  (ทำด้านที่เหลืออีกด้านหนึ่งด้วยกรรมวิธีเดียวกัน)

                4.5  นำไม้โทกที่  “ไลโทก”  ได้ที่แล้วมารเจาะด้านข้าง  (ใน)  ตรงจุดกึ่งกลาง  1  ที่ด้านที่อยู่ตรงห่างจากปลายด้านหลัง  10  เซนติเมตร  1  จุด   และจุดกึงกลางระหว่างจุดที่อยู่หน้ากับจุดอีก  1  ชุด  โดยเจาะด้านตรงข้ามที่เหลืออีกตามจุดและระยะเดียวกัน  เพื่อใส่ไม้คั่นหน้า  กลาง  หลัง  ตามลำดับ

                4.6  นำไม้มาทำเป็นสี่เหลี่ยม  ขนาดเท่ากับรูที่เจาะตามข้อ  4.5  ความยาวเท่ากับระยะห่างระหว่างไม้โทกทั้งซ้าย -  ขวาเล็กน้อย  เมื่อประกอบกันเข้าจะมีลักษณะคล้ายบันได

                4.7  นำไม้ที่เตรียมไว้มาขวางทาง  โดยมีขนาดใกล้เคียงกับไม้โทก  ปลายทั้งสองข้างเล็กกว่าส่วนกลางเล็กน้อย  ความยาวเท่ากับระยะห่างของไม้โทกรวมกันความยาวของระยะระหว่างไม้โทกกับไม้แพดทั้งสองข้างรวมกัน  ปลายทั้งสองข้างกลึงหรือทำให้เป็นวงกลมขนาด  1  นิ้ว  ตรงจุดที่ตรงกับระยะห่างของไม้โทกเจาะรูเป็นสี่เหลี่ยม  (ทะลุถึงไม้โทกด้วย)  ไว้สำหรับตอกลิ่มบังคับ

                4.8  นำไม้ที่เตรียมไว้  มาทำไม้แพด  ลักษณะตรงปลายทั้งสองข้างเล็กและเรียกว่าส่วนกลางตรงจุดกึ่งกลางเจาะรู  1-1”  ไว้สำหรับใส่ไลเกวียนหรือเพลาเกวียน  ที่ระยะห่างจากปลายทั้งสองข้างเข้าด้านใน  5  ซ.ม.  เจาะรู  เท่ากับขนาดของส่วนปลายไม้ขวางทาง  (ส่วนด้านที่เหลือก็มีวิธีการผลิตเช่นเดียวกัน)

                4.9  นำไม้ที่มีขนาดโตเท่ากับไม้ที่ทำดุม  ขนาดความยาวเท่ากับระยะห่างของไม้โทก  (ด้านนอก)  มาทำให้เป็นรูปวงรี  เจาะรูขนาด  1”  ไว้สำหรับใส่เกวียนหรือเพลาเกวียน  ที่ระยะห่างจากปลายทั้งสองข้างเข้าด้านใน   5  ซม.  เจาะรู  เท่ากับขนาดของส่วนปลายไม้ขวางทาง  (ส่วนด้านที่เหลือก็มีวิธีการผลิตเช่นเดียวกัน)

                4.10  นำชานเกวียน  โดยใช้สิ่งเจาะเป็นรูป               ด้านข้าง  (ใน)  โม้โทกตรงจุดที่ติดกับไม้คั่นหน้าของอีกสองจุด  ตรงระยะห่างจากจุดแรกในด้านหน้า  (ส่วนแหลม)  ประมาณ  40-50  ซม.   80-100  ซม.

                4.11  ทำแอก  โดยใช้ไม้ขนาดโตกว่า  ไม้โทก  แต่เล็กกว่าไม้ทำดุม  มาทำให้ตรงจุดกึ่งกลางด้านบนเหมือนหนอกวัวตัวผู้  ส่วนที่เหลือทำเป็นวงกลม  ขนาดส่วนปลายเล็กและเรียกว่า  ส่วนกลาง  ตรงจุดกึ่งกลางด้านล่างเจาะรู  1-1”  ลึกประมาณ  5  ซม.  ไว้สำหรับไส่ไม้โม้ะ  ตรงระยะห่างจากปลายทั้งสองข้างเข้าในประมาณ  15-20  ซม.  เจาะรูสี่เหลี่ยมไว้สำหรับใส่ไลความยาวของเอกเท่ากับความยาวของไม้ขวางทาง

                4.12  ทำไม้โม้ะ  ทำจากไม้กระดานที่มีขนาดหนาหน่อย  ความยาว  20-30  ซม.  ลักษณะเหมือนหลังเต่า  ความกว้างเท่ากับระยะห่างของไม้โทกซึ่งประกอบกันเข้าเป็นปลายแหลม  ตรงกลางทำร่องขนาดเท่ากับไม้ค้ำหัว  เพื่อจะคาบได้แน่นไม่หลุดง่าย

                4.13  ทำไลหรือเพลา  ทำด้วยไม้เนื้อแข็งกลึงให้มีขนาดเล็กกว่ารูดุมเล็กน้อย  ความยาวมากกว่าความยาวของดุม  ประมาณ  5-10  ซม.  (ในปัจจุบันนิยมใช้เหล็กมากกว่า  เพราะใช้งานได้ดีกว่าไม่หัก)

                เมื่อเตรียมชิ้นาส่วนต่าง  ๆ  พร้อมแล้วขั้นตอนต่อไปคือการประกอบรูปร่างของเกวียนโดยเริ่มตามลำดับขั้นตอนคือ

                                1.  วางไว้โทก  ให้ระยะห่างด้านหลักพอดี  ทำน้ำมันยางตรงรอยเจาะแล้วใส่ไม้คั่นหน้ากลางและหลัง

                                2.  นำทอระนีมามัดเข้ากับส่วนล่างของไม้คั่นกลาง  ด้วยหวาย  ให้แน่นที่สุด  หาหวายด้วยน้ำมันยาง  (ปัจจุบันใช้ลวดหรือเชือกมัดแทน)

                                3.  นำไม้ขวางทางด้านหน้าและด้านหลังมาวางบนไม้คั่นหน้าทัดด้วยหวายตรงกลางตอกด้วยลิ่มให้มั่นคง

                                4.  หาไม้คำขนาดประมาณ  1  เมตรมาค้ำผกให้โครงร่างของเกวียนสูงขึ้น  แล้วนำล้อเกวียนซึ่งประกอบไว้เรียบร้อยแล้วยกขึ้นใส่ไลหรือเพลาก่อนแล้วจึงนำมาต่อกับทอระนี  นำไม้แพดมาโดยใส่ไลเข้าในรูที่เจาะไว้ก่อนแล้วจึงนำส่วนปลายที่เจาะรูไว้ทั้งสองด้าน  ไปเสียบปลายไม้ขวางทางทั้งหน้าและหลัง  มัดไม้ขวางทางกับไม้แพดด้วยหวาย

                                5.  ทำวิธีการเดียวกับข้อ  4  ในด้านตรงข้าม

                                6.  นำไม้ขนาดเท่ากับรูที่เจาะสำหรับนำชานเกวียนมาประกอบเข้าทั้ง  3  จุด  แล้วมัดส่วนปลายของแหลมเกวียน  เจาะรูด้านข้างให้ทะลุถึงกันใส่ลิ่มให้แน่น

                                7.  นำไม้ค้ำที่เตรียมไว้มาเลียบเข้ากับเอวแล้วนำส่วนที่เป็นง่ามมาประกบตรงรอยที่นำร่องไว้มัดด้วยหวายหรือเชือกหรือหนัง  โดยวิธีมัดกลับไปกลับมาแล้วมัดรวบตรงกลางของไม้ค้ำหัว

                                8.  นำไม้ที่นำมาค้ำโรงร่างก่อนใส่ล้อออก  แล้วนำไม้หัวเต่ามาวางบนไม้ขวางทางทั้งสองลแล้วใช้หวายมัดให้หัวเต่ากับตรงรอยต่อจุดที่กลังเป็นรูปดอกบัวกับไม้ขวางทางให้แน่นที่สุด

                                9.  หาไม้กระดานความยาวเท่ากับความยาวของชานผาดี  เพื่อทำชานเกวียนเพื่อใช้สำหรับให้คนขับนั่ง  และบริเวณพื้นที่เรียกว่า  เรือนเกวียน  คือพื้นที่จากไม้ขวางทางด้านหน้าถึงด้านหลังและพื้นที่ด้านในรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าที่เหลือจากส่วนที่ใช้เป็นที่สำหรับใส่ดุมเกวียนแล้ว

                        10.  เจาะรูที่ไม้หัวเต่าตรงจุดใกล้กับรอยต่อหัวกลึงทั้งสองข้างทุกตัวเพื่อใส่ไม้สำหรับ  ทำข้างเมื่อต้องการ

หมายเหตุ 

                1.  ในการมัด  ให้ทอระนีซึ่งเป็นจุดศูนย์กลางด้านล่างกับไม้คั่นกลางซึ่งเป็นส่วนบน  บางช่วงจะเจาะรูที่ไม้โทกตรงจุดที่ห่างจากไม้คั่นกลางออกทั้งข้างซ้ายและข้างขวา  ประมาณข้างละ  20  ซม.  เพื่อใส่ไม้ลักษณะคล้ายไม้คั่นกลางออกทั้งข้างซ้ายและขวา  ประมาณข้างละ  20  ซม.  เพื่อใส่ไม้ลักษณะคล้ายไม้คั่นแต่เล็กกว่า  ไม้นี้มีไว้สำหรับผูกทอระนีโยงจากจุดที่ทำเหมือนหูหิ้วถุงกระดาษมายังไม้ดังกล่าวทั้งสองข้างสลับกันไปมายิ่งจะทำให้มีความแน่นหนา  และมั่นใจยิ่งขึ้น

                2.  โรงเรือนของเกวียนทำขึ้นภายหลัง  โดยนำไม้ความยาวตามขนาดที่ต้องการเสียบต่อกับจุดที่เจาะไว้ตรงไม้หัวเต่า  แล้วใช้ไม้กระดานตีเป็นด้านหน้า

                3.  โรงเรือนที่ใช้สำหรับขนสิ่งของที่มีจำนวนมากและมีขนาดเล็ก  เรียกว่า  “กะโสบ”  เป็นรูปทรงปริมาตร  ความกว้างเท่ากับไม้คั่น  ความสูงตามที่ต้องการีแต่โดยเฉลี่ยแล้วอยู่ระหว่าง  80-100  ซม.  และความยาวเท่ากับช่วงระหว่างไม้ขวางทางด้านหน้าถึงด้านหลัง  สานโดยไม้ไผ่  ทำตอกสานให้แบบขนาดกว้าง  1.5 – 2  ซม.  นิยมสานด้วย  “ลายสอง”  หรือลายสองขัดปีด้านหลังเปิดสำหรับใส่สิ่งของบรรทุก  หรือให้คนขึ้นนั่งได้

                4.  ตรงรอยต่อที่เจาะรูและเปิดให้แน่นด้วยหวายนั้นจะเจาะรูเล็ก  ๆ  เพื่อทำกำไลคือไม้ไผ่หรือไม้เนื้อแข็งที่ตอกให้โปล่ไว้   สำหรับมัดเกาะหวายหรือเหล็กไว้